Rzeczpospolita w XVII wieku

• 1587 rok - druga podwójna elekcja - walka toczyła się między prohabsburską opozycją, a stronnictwem kanclerza koronnego Jana Zamoyskiego, który nawoływał początkowo do wyboru króla Polaka - gdy jednak Anna Jagiellonka zgłosiła kandydaturę Zygmunta Wazy, jej siostrzeńca, Jagiellona po kądzieli (wnuka Zygmunta Starego), Zamoyski poparł ten wybór
• 19 sierpnia 1587 roku - elekcja Zygmunta Wazy
• 22 sierpnia 1587 roku - stronnictwo habsburskie ogłosiło w odpowiedzi elekcję arcyksięcia Maksymiliana Habsburga
• styczeń 1588 roku - bitwa pod Byczyną na Śląsku - Zamoyski wziął do niewoli Maksymiliana
• Zygmunt III Waza (1587-1632) był ortodoksyjnym katolikiem, dążył do zbliżenia z Habsburgami w celu realizacji swoich planów względem Szwecji - przywrócenie tam katolicyzmu
• Zygmunt III Waza gotów był w interesie Szwecji przehandlować tron Polski - już w 1589 roku Zygmunt III rozpoczął potajemne pertraktacje z Habsburgami, zgadzając się  za sumę 400 tys. guldenów i pomoc militarną odstąpić im tron polski i ułatwić jego objęcie przez arcyksięcia Ernesta Habsburga
• za panowania Zygmunta III w Polsce wzrosła rola katolików w samorządach ziemskich i urzędach centralnych (protestantów pomijano przy obsadzie)
• 1592 rok - odbył się sejm inkwizycyjny - ujawniono tajne projekty króla przymierza z Habsburgami (sprawę ujawnił arcyksiążę Maksymilian Habsburg, zazdrosny o to, że tron polski może przypaść Ernestowi) - król musiał złożyć zapewnienie, że nie porzuci Polski, a cała ta sprawa poważnie osłabiła jego autorytet
• 1592 rok - śmierć króla Szwecji Jana III Wazy
• 1594 rok - koronacja Zygmunta III na króla Szwecji - unia personalna polsko - szwedzka - Zygmunt III nie cieszył się jednak popularnością wśród protestanckich poddanych, gdyż miał zapędy absolutystyczne - regencję wobec nieobecności Zygmunta III sprawował jego stryj Karol Sundermański
• październik 1596 roku - w Brześciu Litewskim ogłoszono podporządkowanie Kościoła prawosławnego w Rzeczypospolitej zwierzchnictwu papieża, przy zachowaniu odrębności i autonomii - tzw. unia brzeska
• przyczyn zawarcia unii było kilka, m.in.:

- w 1589 roku w Moskwie utworzono patriarchat - w Rzeczpospolitej obawiano się, że będzie on ingerował w sprawy Kościoła prawosławnego w Polsce

- chciano wzmocnić pozycje Kościoła katolickiego na wschodnich ziemiach Rzeczypospolitej

• w wyniku unii powstał Kościół greckokatolicki, zwany inaczej unickim
• dyzunici - prawosławni, którzy nie uznali unii brzeskiej
• 1598 rok - tracąc poparcie w Szwecji Zygmunt III podjął nieudaną próbę opanowania siłą tronu szwedzkiego przy pomocy oddziałów zaciężnych - w efekcie Zygmunt III dostał się do niewoli, a wolność odzyskał za cenę wydania zwolenników, którzy zostali następnie ścięci
• 1599 rok - sejm szwedzki zdetronizował Zygmunta III - królem Szwecji został jego stryj, dotychczasowy regent - Karol IX Sundermański
• dążenia Zygmunta III do odzyskania władzy wplątały Polskę w długotrwałe wojny ze Szwecją (1600-1660) - etap rywalizacji o dominium maris Baltici, czyli władztwo nad Bałtykiem, która datowała się od czasów Zygmunta Augusta
• 1600 rok - sejm polski ogłosił inkorporację Estonii, co było równoznaczne z wojną, do której strona polska nie była odpowiednio przygotowana - Szwedzi wkroczyli do Inflant, a Polacy mogli się początkowo - do czasu zebrania podatków na wojnę ze Szwecją - ograniczyć jedynie do defensywy
• 1601 rok - bitwa pod Kockenhausen - Krzysztof Radziwiłł "Piorun" i Jan Karol Chodkiewicz pokonali Szwedów, wstrzymując ich marsz
• 1605 rok - bitwa pod Kircholmem - Szwedów pokonała husaria dowodzona przez Chodkiewicza, który za to zwycięstwo otrzymał buławę wielką litewską
• 1605 rok - śmierć kanclerza Jana Zamoyskiego zaostrzyła napięcie w Rzeczpospolitej
• 1606 rok - sejm odrzucił program reform króla, który zakładał m.in.: utworzenie stałego, niezależnego od sejmu skarbu i stałego wojska oraz wprowadzenie obowiązku kończenia obrad sejmu uchwałami, a w odpowiedzi Zygmunt III sprzeciwił się poselskiemu projektowi przepisów wykonawczych do aktu konfederacji warszawskiej z 1573 roku
• 1606 rok - opozycjoniści na czele z wojewodą krakowskim Mikołajem Zebrzydowskim wzniecili rokosz w Sandomierzu - była to konfederacja generalna w obronie "praw i wolności" Rzeczypospolitej
• lipiec 1607 roku - bitwa pod Guzowem - wojska hetmanów Stanisława Żółkiewskiego i Jana Karola Chodkiewicza pokonały rokoszan
• 1607 rok - zawarto kompromis, wymuszony przez magnatów - król nie ukarał przywódców rokoszu i zrezygnował z planów reformy sejmu, a rokoszanie ukorzyli się przed królem - utworzone przez nich wojsko wysłano do Rosji gdzie miało walczyć o tron carów
• 1604 rok - w Rzeczpospolitej pojawił się rzekomy Dymitra, czyli jakoby cudem ocalały syn cara Iwana IV Groźnego
• w 1584 roku zmarł car Iwan IV Groźny - tron carów objął jego syn Fiodor
• w 1591 roku w Ugliczu w tajemniczych okolicznościach zginął Dymitr, brat Fiodora
• w 1598 roku zmarł car Fiodor, na którym wygasła dynastia Rurykowiczów - tron carów objął Borys Godunow, sprawujący faktyczną władzę już za Fiodora i nawet podejrzewany o spowodowanie śmierci Dymitra
• Dymitr Samozwaniec uzyskał poparcie Wiśniowieckich oraz wojewody sandomierskiego Jerzego Mniszcha, którego córkę Marynę obiecał poślubić
• 1604 rok - Dymitr Samozwaniec na czele wojsk magnackich wkroczył do Rosji - dwór polski oficjalnie nie był zaangażowany w tę wyprawę
• do Samozwańca przyłączyli się chłopi i Kozacy
• 1605 rok - zmarł nagle Borys Godunow a Dymitr zajął Moskwę i koronował się na cara - w Rosji rozpoczęła się Wielka Smuta (1605-1613)
• 1606 rok - w wyniku rozruchów w Moskwie zamordowano Dymitra i wielu jego polskich popleczników - bojarzy osadzili na tronie inicjatora rozruchów: Wasyla Szujskiego
• 1607 rok - kilku polskich magnatów wysunęło nowego kandydata do tronu - drugiego Dymitra Samozwańca, jakoby cudem ocalałego (rozpoznała drugiego Dymitra nawet Maryna Mniszchówna)
• drugiemu Dymitrowi Samozwańcowi nie udało się zdobyć Moskwy
• 1609 rok - Wasyl Szujski zawarł traktat ze Szwedami i uzyskał od nich pomoc
• 1609 rok - Zygmunt III Waza uznał sojusz rosyjsko-szwedzki za powód do wojny - odtąd Polska oficjalnie zaangażowała się w konflikt
• 1610 rok - bitwa pod Kłuszynem - zwycięstwo hetmana Stanisława Żółkiewskiego nad wojskami rosyjskimi i szwedzkimi otworzyło drogę do Moskwy
• w Moskwie złożono z tronu Szujskiego i obwołano carem syna Zygmunta III, 9 - letniego Władysława, pod warunkiem, że przejdzie na prawosławie - hetman Żółkiewski zawarł układ z bojarami i w efekcie Polacy obsadzili Kreml
• 1610 rok - drugi Dymitr Samozwaniec został zamordowany
• Zygmunt III odrzucił warunki ugody z bojarami, gdyż pragnął tronu carów dla siebie
• 1611 rok - przeniesienie lenna pruskiego na brandenburską linię Hohenzollernów - Zygmunt III szukał sojuszników - w 1618 roku - nastąpiło faktyczne przejęcie władzy w Prusach Książęcych przez elektora Jana Zygmunta Hohenzollerna, nadal jednak Polska miało prawo ingerencji w sprawy wewnętrzne Prus
• 1612 rok - wybuchło powstanie w Moskwie przeciwko polskiemu panowaniu na Kremlu - Polacy skapitulowali
• 1613 rok - Sobór Ziemski ogłosił carem Michała Romanowa (1613-1645) - początek panowania dynastii Romanowów
• styczeń 1619 rok - rozejm z Rosją w Dywilinie na 14 lat - Polska zatrzymywała ziemie smoleńską, czernihowską i siewierską
• 1619 rok - król Zygmunt III Waza wysłał na pomoc cesarzowi Maciejowi I oddziały lekkiej kawalerii tzw. lisowczyków (nazwa pochodzi od nazwiska płk Aleksandra Lisowskiego, ich twórcy) - lisowczycy najechali ziemie lennika tureckiego, władcy Siedmiogrodu, Gabora Bethlena, który w związku z tym musiał odstąpić od oblegania Wiednia - był to polski wkład w wojnę trzydziestoletnią, gdyż władca Siedmiogrodu sprzymierzony był ze zbuntowanymi Czechami, ale z kolei Turcja potraktowała najazd lisowczyków na Siedmiogród jak wypowiedzenie wojny
• 1620 rok - hetman wielki koronny Stanisław Żółkiewski wyruszył do Mołdawii by poprzeć oddanego Polsce hospodara - bitwa pod Cecorą z siłami tureckimi i tatarskimi, zakończona klęską wojsk polskich i śmiercią Żółkiewskiego
• 1621 rok - zachęcony tym sukcesem sułtan Osman II najechał południowe granice Rzeczpospolitej, bronione przez Jana Karola Chodkiewicza - zwycięska obrona Chocimia

• 1621 rok - zawarcie pokoju w Chocimiu - granice wpływów ustalono na Dniestrze
• mimo rozejmu w ciągu następnych lat trwały najazdy tatarskie na Rzeczpospolitą i kozackie na Turcję
• 1626 rok - król szwedzki Gustaw Adolf najechał na Prusy Książęce i Królewskie - wojna o ujście Wisły 1626-29

• 1627 rok - zwycięstwo Polski w bitwie morskiej pod Oliwą, ale mimo to ujście Wisły było od Polski odcięte
• 1629 rok - bitwa pod Trzcianą - zwycięstwo hetmana Stanisława Koniecpolskiego - ranny w bitwie został Gustaw Adolf
• zarówno Szwecja jak i Rzeczpospolita pragnęły zakończyć konflikt - Szwedzi, aby zaangażować się w wojnę trzydziestoletnią, a w Polsce szlachta miała dość wojny
• wrzesień 1629 roku - rozejm w Starym Targu (Altmarku) - Szwedzi utrzymali większą część Inflant, porty Prus Królewskich i Książęcych bez Gdańska, Królewca i Pucka oraz prawo pobierania przeważającej części ceł z handlu gdańskiego
• 1630 rok - Szwedzi zajęli Pomorze Zachodnie a w 1637 roku wcielili je do swego państwa - usankcjonował to później pokój westfalski (1648)
• 1632 rok - śmierć Zygmunta III - podczas elekcji królem wybrano jego syna Władysława IV Wazę (1632-1648)
• Władysław IV cieszył się sporą popularnością wśród szlachty, a marzył przede wszystkim o wielkich zwycięstwach i zapisaniu się w historii jako wybitny wódz - za jego panowania Rzeczpospolita przeżyła okres prosperity gospodarczej, choć równocześnie skomplikowała się sytuacja polityczna, częściowo z winy samego władcy
• 1632 rok - korzystając z bezkrólewia armia rosyjska obległa Smoleńsk - nowowybrany król w 1633 roku zlikwidował oblężenie i otoczył samych Rosjan, którzy skapitulowali w lutym 1634 roku
• czerwiec 1634 roku - pokój "wieczysty" z Rosją w Polanowie - potwierdzono warunki rozejmu dywilińskiego, czyli przynależność do Rzeczpospolitej ziem siewierskiej, smoleńskiej i czernihowskiej, a Władysław IV zrzekł się pretensji do tronu moskiewskiego i tytułu cara
• 1635 rok - rozejm ze Szwecją w Sztumskiej Wsi na 26 lat - Szwedzi opuścili miasta i porty pruskie oraz zrzekli się pobierania ceł - rozejm zawarto, gdyż kończył się poprzedni, a warunki były korzystne, gdyż Szwedzi po śmierci Gustawa Adolfa w bitwie pod Lützen (wojna trzydziestoletnia) znaleźli się w trudnym położeniu, a z drugiej strony Rzeczpospolita po zawarciu pokoju w Polanowie nie musiała obawiać się zagrożenia rosyjskiego
• 1637 rok - śmierć ostatniego księcia zachodniopomorskiego - Szwecja ogłosiła wcielenie jego ziem
• 1641 rok - ostatni hołd pruski - hołd złożył elektor Fryderyk Wilhelm zwany Wielkim Elektorem
• Kozacy - ludność naddnieprzańska, rekrutująca się chłopów zbiegłych z ziem Rzeczpospolitej i Rosji przed uciskiem feudalnym i ich potomków; pograniczny styl życia sprawił, iż wysoko ceniona była u nich bojowa odwaga i umiejętność jazdy konnej; stworzyli specyficzny ustrój, będący rodzajem organizacji wojskowej z podziałem na tzw. pułki; w wyborach bezpośrednich wybierali swoich przywódców, hetmanów (atamanów); nie uznawali poza tym żadnej władzy zwierzchniej; dowództwo kozackie mieściło się na jednej z wysp Zaporoża - Siczy
• problem rejestrów kozackich - Kozacy zaciągani byli na służbę Rzeczypospolitej na zasadzie tzw. rejestrów, których liczbę uchwalał sejm (rejestr kozacki utworzono decyzją sejmu w 1590 roku) - Kozacy rejestrowi mieli uprzywilejowaną pozycję w stosunku do pozostałych
• rejestry kozackie budziły jednak niezadowolenie nie tylko polskiej szlachty ale i chłopów ukraińskich, obawiających się dążeń magnatów kresowych do przekształcenia ich w chłopów pańszczyźnianych - wybuchające powstania spowodowały z kolei zmniejszenie w ramach represji rejestru
• od 1644 roku Władysław IV rozpoczął potajemne przygotowania do wojny z Turcją i zaczął nawet organizować wielką koalicję międzynarodową - król był świadom, że trudno mu będzie nakłonić do tej wojny szlachtę, dlatego wpadł na pomysł, iż sprowokuje wojnę z Turcją przez wielki najazd kozacki na ziemie tureckie
• w 1646 roku Władysław IV odbył tajną konferencję z delegacją starszyzny kozackiej, na której czele stał Bohdan Chmielnicki (ok. 1595-1657) - obiecał Kozakom powiększenie rejestru i utworzenie obszaru autonomicznego w zamian za wielki najazd kozacki na Turcję
• jednak plany króla zostały storpedowane przez szlachtę i magnaterię w 1646 roku, gdy tylko Władysław IV ogłosił publicznie chęć rozpoczęcia wojny z Turcją - na sejmie potępiono plany wojenne, gdyż obawiano się, iż pod tym pretekstem Władysław IV będzie chciał wzmocnić swą władzę i zaprowadzić rządy absolutne - Kozacy winą za to obarczyli magnatów kresowych
• Bohdan Chmielnicki w tym samym czasie popadł w konflikt z podstarościm Danielem Czaplińskim, który uprowadził kobietę, z którą żył Chmielnicki i kazał oćwiczyć jego syna, co doprowadziło do śmierci syna, ponadto Czapliński urządził zajazd na posiadłość Chmielnickiego i całkowicie ją zrujnował - Chmielnickiemu nie udało się uzyskać sprawiedliwości na drodze prawnej, dlatego dotychczas lojalny poddany, wystrzegający się udziału w buntach kozackich, zbiegł na Zaporoże, gdzie rozpoczął agitację za powstaniem i zawarł sojusz z Tatarami
• styczeń 1648 roku - rozpoczęło się powstanie kozackie
• powstanie Chmielnickiego zmieniło się w wojnę wyzwoleńczą chłopów, mieszczan, Zaporożców przeciwko uciskowi szlachty - towarzyszyły temu rzezie szlachty i Żydów dokonywane przez tzw. "czerń"
• maj 1648 roku - zwycięstwa Kozaków nad wojskami koronnymi pod Żółtymi Wodami i Korsuniem
• maj 1648 roku - śmierć Władysława IV
• wrzesień 1648 roku - ucieczka wojsk polskich przed Kozakami pod Piławcami
• listopad 1648 roku - elekcja nowego króla - Jana Kazimierza (1648-1668), drugiego syna Zygmunta III
• Jan Kazimierz ma opinię władcy zmiennego i niestałego, któremu brakowało talentów politycznych - zanim wybrano go władcą zdążył być najemnikiem w służbie cesarza, miał też zostać admirałem hiszpańskim, ale lekkomyślnie zatrzymał się we Francji, która toczyła wojnę z Hiszpanią i został aresztowany, a następnie uwięziony; wypuszczono go po interwencji Rzeczpospolitej; z kolei w trakcie podróży do Włoch wstąpił nieoczekiwanie do zakonu jezuitów, co mu się wkrótce znudziło, wobec czego Władysław IV wystarał się dla niego o kapelusz kardynalski, ale i ta godność go znudziła, toteż zrezygnował z niej, no i w końcu - po śmierci brata - został królem

• 1649 rok - oblężenie przez Kozaków Zbaraża bronionego przez Andrzeja Firleja, Stanisława Lanckorońskiego, Mikołaja Ostroróga i Jeremiego Wiśniowieckiego - na pomoc śpieszył im Jan Kazimierz, który jednak został osaczony pod Zborowem - tylko dzięki przekupieniu przez Polaków chana krymskiego udało się uniknąć klęski
• sierpień 1649 roku - ugoda zborowska - Chmielnickiemu przyznano władzę hetmańską nad województwami bracławskim, kijowskim i czernihowskim, do których nie miałyby wstępu wojska polskie; ustalono rejestr kozaków na 40 tys. - kompromis nie zadowolił żadnej ze stron
• 1651 rok - wznowienie walk - stroną atakującą byli Polacy
• 28-30 czerwiec 1651 roku - trzydniowa bitwa pod Beresteczkiem - Jan Kazimierz wykazał się talentami wojskowymi i rozbił wojska kozackie
• wrzesień 1651 roku - ugoda w Białej Cerkwi - ograniczono ilość Kozaków rejestrowych do 20 tys. a teren ich autonomii zmniejszono do województwa kijowskiego - ugoda ta, podobnie jak i wcześniejsza, nigdy nie została zrealizowana
• 1652 roku - samodzielna wyprawa Chmielnickiego, bez porozumienia z Rzeczpospolitą, przeciwko Mołdawii - wojska polskie próbowały mu przeszkodzić, ale zostały pokonane pod Batohem
• 1652 rok - klient największego magnata litewskiego Janusza Radziwiłła, poseł z Upity - Władysław Siciński zaprotestował przeciwko przedłużaniu obrad sejmu ponad 6 tygodni - po raz pierwszy użyto "wolne - nie pozwalam", (liberum veto) - zasada ta urosła do źrenicy złotej wolności szlacheckiej, a wzięła się z obowiązującej na sejmie zasady jednomyślnego podejmowania decyzji
• styczeń 1654 roku - ugoda kozacko-rosyjska w Perejesławiu - Kozacy uchwalili przyłączenie do Rosji, czego efektem była wojna rosyjsko - polska, która toczyła się niepomyślnie dla strony polskiej - Rosjanie wkroczyli na Litwę, zajęli Smoleńsk, Wilno i Grodno opanowując większą część Wielkiego Księstwa Litewskiego
• działania wojenne rosyjsko - polskie ustały z powodu najazdu szwedzkiego - Rosja nie chciała wzmocnienia pozycji Szwecji nad Bałtykiem
• 1652 rok - do Sztokholmu zbiegł skłócony z królem i skazany na śmierć, infamię i konfiskatę dóbr podkanclerzy koronny Hieronim Radziejowski - namawiał on króla szwedzkiego Karola X Gustawa do najazdu na Polskę
• lipiec 1655 roku - wkroczenie wojsk szwedzkich z Pomorza i Inflant - po krótkiej walce poddało się pospolite ruszenie szlachty wielkopolskiej zebrane pod Ujściem pod wodzą wojewodów poznańskiego i kaliskiego - Krzysztofa Opalińskiego i Andrzeja Grudzińskiego
• 20 październik 1655 roku - Janusz Radziwiłł i jego kuzyn, wielki koniuszy litewski, Bogusław Radziwiłł, uznali zwierzchnictwo króla szwedzkiego - ugoda w Kiejdanach - Litwa miała wejść w związek państwowy ze Szwecją, zrywając unię z Polską

• Radziwiłłowie widzieli w królu szwedzkim sojusznika w walce z Rosją, a ponadto marzyło im się samodzielne Wielkie Księstwo Litewskie
• październik 1655 roku - znaczna wojsk koronnych uznała zwierzchnictwo Szwecji
• Jan Kazimierz Waza uciekł do Głogówka na Śląsku Opolskim
• kontrybucje, podatki, rabunki, nieposzanowanie praw, gwałty wzbudzały powszechną nienawiść do Szwedów
• 18 listopad-26 grudzień 1655 roku - oblężenie klasztoru i twierdzy w Częstochowie - obroną kierował przeor klasztoru paulinów Augustyn Kordecki - epizod ten stał się podstawą legendy, która zjednoczyła Polaków w walce ze Szwedami
• grudzień 1655 roku - konfederacja w Tyszowcach - za cel postawiła sobie wypędzenie Szwedów z Polski i przywrócenie władzy króla polskiego
• partyzantka polska znacznie utrudniała wszelkie akcje wrogom
• styczeń 1656 roku - Jan Kazimierz mianował Stefana Czarneckiego (1599-1665) regimentarzem i powierzył mu prowadzenie kampanii przeciw Szwedom - Czarnecki rozpoczął tzw. "wojnę szarpaną"
• styczeń 1656 roku - powrót Jana Kazimierza ze Śląska
• kwiecień 1656 roku - Jan Kazimierz złożył we Lwowie ślubowanie, że polepszy sytuację ludu, jeśli plebejusze wezmą udział w walkach - śluby lwowskie
• listopad 1656 roku - Rosja zawarła rozejm z Rzeczpospolitą w Niemieży i przystąpiła do wojny ze Szwecją
• 1656 rok - Karol Gustaw skłonił księcia pruskiego elektora Fryderyka Wilhelma do uznania zwierzchnictwa Szwecji w zamian za przyłączenie do Prus Warmii
• lipiec 1656 roku - zwycięstwo Szwedów w trzydniowej bitwie pod Warszawą
• grudzień 1656 rok - układ w Radnot na Węgrzech - plan rozbioru Rzeczypospolitej między sojuszników: Szwecję, Brandenburgię, księcia Siedmiogrodu Jerzego Rakoczego, Kozaków Chmielnickiego i Bogusława Radziwiłła
• 1657 rok - sprzymierzone ze Szwecją wojska siedmiogrodzkie wkroczyły do Polski - najazd ten skłonił cesarza do udzielenia pomocy Rzeczpospolitej, co pozwoliło odeprzeć wojska siedmiogrodzkie i spustoszyć Siedmiogród (Turcja, która była zwierzchnikiem Siedmiogrodu, usunęła za karę Rakoczego z tronu)
• czerwiec 1657 roku - Dania przystąpiła do wojny ze Szwecją
• wrzesień-listopad 1657 - traktaty welawsko-bydgoskie - za cenę rozwiązania stosunku lennego z Polską oraz oddanie w lenno Lęborka i Bytowa, elektor brandenburski zawarł z Rzeczpospolitą "wieczyste przymierze":

- w razie wygaśnięcia rodu Hohenzollernów, Prusy miały wrócić pod zwierzchnictwo Korony

- księciu pruskiemu obiecano też Drahim i Elbląg, z których to miast dostał tyko pierwsze oraz uzyskał prawo przeprowadzenia swych wojsk przez ziemie polskie z Prus do Brandenburgii

• 1657 rok - śmierć Bohdana Chmielnickiego - jego następcą został Jan Wyhowski, zwolennik orientacji propolskiej
• 1658 rok - wypędzenie z Polski arian za sprzyjanie Szwedom
• 1658 rok - ugoda polsko-kozacka w Hadziaczu

- z województw kijowskiego, czernihowskiego i bracławskiego miano utworzyć Księstwo Ruskie, stanowiące odrębną całość administracyjną

- Księstwo Ruskie miało posiadać własnych urzędników i hierarchię kościelną

- starszyzna kozacka miała mieć takie same przywileje i wolności jak szlachta polska a na czele miał stać hetman ruski

• ugoda hadziacka oznaczała, że Rzeczpospolita miała składać się z trzech organizmów państwowych i narodowych
• 1659 rok - wybuchło inspirowane przez Moskwę powstanie ludowe na Ukrainie przeciwko Wyhowskiemu, a Rosja wznowiła wojnę z Rzeczpospolitą - w ten sposób nigdy nie doszło do realizacji ugody hadziackiej
• luty 1660 roku - nagła śmierć Karola Gustawa - ułatwiło to rokowania pokojowe polsko-szwedzkie
• 3 maja 1660 roku - pokój w Oliwie

- utrzymano przedwojenny stan posiadania

- Jan Kazimierz zrzekł się tytułu króla szwedzkiego

- Szwedzi obiecali zwrócić zagarnięte w Polsce łupy (m.in. zrabowane archiwa i biblioteki)

• 1660 rok - zwycięstwo Czarneckiego nad wojskami rosyjskimi pod Połonką i kapitulacja otoczonych Rosjan pod Cudnowem
• Jan Kazimierz chciał dokonać elekcji następcy za swego życia i osadzić na tronie polskim księcia Kondeusza, popieranego też przez królową Marię Ludwikę - ujawnienie zamiarów króla zmobilizowało opozycję - szlachta zwalczająca wpływy francuskie na czele z Jerzym Lubomirskim zagroziła królowi zbrojną interwencją jeśli będzie chciał przeprowadzić elekcję vivente rege
• rozżalony Jan Kazimierz doprowadził do skazania Lubomirskiego przez sąd sejmowy pod zarzutem zdrady na infamię i banicję
• 1665-1666 - rokosz Lubomirskiego
• lipiec 1666 roku - bitwa pod Mątwami - pokonanie armii królewskiej - mimo tego Lubomirski ukorzył się przed królem i opuścił Rzeczpospolitą udając się na Śląsk
• styczeń 1667 roku - rozejm z Rosją w Andruszowie - Rosja zatrzymała ziemię smoleńską, siewierską i czernihowską; ponadto uzyskiwała południowe kresy Ukrainy i Kijów; pozostała część Ukrainy pozostawała przy Polsce (podział na prawobrzeżną - polską i lewobrzeżną - rosyjską Ukrainę) - rozejm zawarto na 13 i pół roku
• 1668 rok - Jan Kazimierz abdykował i wyjechał do Francji
• 1669 rok - elekcja odbyła się pod hasłem wyboru króla "Piasta", czyli Polaka - Michała Korybuta Wiśniowieckiego (1669-1673)
• 1672 rok - najazd turecki sułtana Mohammeda IV - Turcy zajęli Kamieniec Podolski i Ukrainę prawobrzeżną, podchodząc aż pod Lwów
• 1672 rok - pokój w Buczaczu - Polska zrzekła się na rzecz Turcji województw podolskiego, bracławskiego i resztek Kijowszczyzny, zobowiązała się do płacenia stałego podatku na rzecz Wysokiej Porty - tym samym sułtana uznano lennym panem Rzeczpospolitej
• 1673 rok - haniebny traktat sprawił, że sejm uchwalił nowy podatek na wojsko w sile 50 tys. i zerwanie pokoju buczackiego
• listopad 1673 roku - zwycięstwo hetmana Jana Sobieskiego nad Turkami pod Chocimiem - jednak w trakcie wyprawy zmarł Michał Korybut Wiśniowiecki, toteż część szlachty odmówiła dalszego słuchania rozkazów Sobieskiego
• 1674 rok - elekcja Jana III Sobieskiego (1674-1696) wysuniętego przez stronnictwo profrancuskie przeciwko kandydaturze Karola Lotaryńskiego, popieranego przez Habsburgów
• żoną Jana III była Francuzka - Maria Kazimiera d'Arquien

• 1675 rok - nowe ataki tureckie - obrona Trembowli i twierdzy pod Żórawnem
• 1676 rok - rozejm z Turcją w Żórawnie - Turcja utrzymała Podole z Kamieńcem, ale zrezygnowała z haraczu
• 1675 rok - tajne przymierze Jana III w Jaworowie z Francją i Szwecją przeciwko Brandenburgii
• Jan III chciał przerwać mało efektywne walki z Turcją i zagarnąć lenno pruskie - plany te nie powiodły się wobec opozycji hojnie subsydiowanej przez cesarza szlachty i król musiał wrócić do sojuszu z Habsburgami
• 12 września 1683 roku - odsiecz Jana III dla oblężonego przez Kara Mustafę Wiednia
• 1684 rok - Rzeczpospolita przystąpiła do Świętej Ligi, tj. przymierza papiestwa, Austrii i Wenecji
• w trakcie dalszych działań wojennych Habsburgowie opanowali Węgry i Siedmiogród, a król polski wyprawiał się na Mołdawię jednak bez sukcesów
• Sobieski bezskutecznie próbował wycofać się z wojny - udaremniła to dyplomacja habsburska
• 1686 rok - w związku z wojną z Turcją Jan III Sobieski zawarł z Rosją "pokój wieczysty" zwany pokojem Grzymułtowskiego - potwierdzał on warunki rozejmu w Andruszewie i umożliwił zawarcie sojuszu z Rosją przeciw Turcji
• 1696 rok - śmierć Jana III Sobieskiego
• w trakcie elekcji w 1697 roku doszło do podwójnego wyboru - wybrani zostali: elektor saski Fryderyk August Wettin, czyli August II Mocny i książę Conti - tron opanował August II
• styczeń 1699 rok - pokój w Karłowicach - zawarty przez wszystkie walczące państwa, przy pośrednictwie Anglii i Holandii - dla Rzeczypospolitej warunki pokoju oznaczały przywrócenie stanu sprzed traktatu buczackiego - do Polski wróciły województwa podolskie, bracławskie i ta część kijowskiego, która po Andruszowie została w Rzeczpospolitej