Rewolucja 1905 roku w Rosji

• narastające od kilku dziesięcioleci niezadowolenie różnych warstw społecznych z anachronicznego systemu carskiego samodzierżawia, spotęgowane klęskami armii rosyjskiej w wojnie z Japonią, doprowadziło w 1905 roku do wybuchu masowych protestów
• początek rewolucji dała tzw. krwawa niedziela 9 (22) stycznia 1905 roku - ponad 100-tysięczny pokojowy pochód mieszkańców Petersburga z ikonami i chorągwiami, zamierzających przedstawić petycję z postulatami robotniczymi, został zmasakrowany przez wojsko
• inicjatorem pochodu był duchowny prawosławny, Gieorgij Gapon - uratował się on z masakry, ale został oskarżony przez eserowców o współpracę z policją i zastrzelony
• fala protestów przeszła przez miasta imperium, obejmując armię i flotę
• czerwiec 1905 roku - bunt marynarzy na pancerniku "Potiomkin" - marynarze schronili się w porcie rumuńskim
• na czele ruchu rewolucyjnego stanęli socjaldemokraci i eserowcy
• eserowcy - potoczna nazwa działaczy Partii Socjalistów Rewolucjonistów, powstałej w 1901 roku z połączenia różnych środowisk narodnickich; eserowcy głosili program obalenia samowładztwa carskiego, ustanowienia republiki demokratycznej, utworzenia federacji narodów zamieszkującym imperium rosyjskie, przekształcenia ziem prywatnych we własność społeczną; eserowcy za główną siłę rewolucyjną uważali chłopstwo; eserowcy posługiwali się terrorem

• socjaldemokraci rosyjscy zorganizowali się w partię w 1898 roku tworząc Socjaldemokratyczną Partię Robotniczą Rosji (SDPRR), jednak na zjeździe partii w 1903 roku w Brukseli doszło w niej do rozłamu na bolszewików i mienszewików, choć formalnie partia stanowiła jedność do 1912 roku, kiedy na konferencji w Pradze bolszewicy oficjalnie utworzyli SDPRR(b)
• bolszewicy - nazwa od rosyjskiego bolszynstwo, czyli większość, gdyż Włodzimierz I. Lenin, lider tego ugrupowania, na zjeździe w Brukseli zyskał przejściowo większość wśród delegatów podczas kilku istotnych głosowań; Lenin domagał się centralizacji SDPRR i przekształcenia jej w partię zawodowych rewolucjonistów, bolszewicy głosili hasła rewolucji proletariackiej
• mienszewicy - nazwa od rosyjskiego mienszynstwo, czyli mniejszość, przywódcami byli Paweł Axelrod i Lew Martow, przeciwni byli hegemonii proletariatu w czasie rewolucji
  z inicjatywy socjaldemokratów zaczęły powstawać w Rosji rady delegatów robotniczych, które miały kierować wystąpieniami robotniczymi i prowadzić negocjacje z właścicielami zakładów lub administracją państwową
• w sierpniu 1905 roku car Mikołaj II zapowiedział zwołanie Dumy, czyli parlamentu, który miał mieć jednak wyłącznie charakter doradczy (tzw. duma bułyginowska od nazwiska ministra spraw wewnętrznych) - nie uspokoiło to sytuacji
• październik 1905 roku - rozpoczął się w Rosji strajk powszechny - strajkowali robotnicy, studenci, a nawet urzędnicy, stanęła kolej - Rosja była sparaliżowana
• 17 (30) października 1905 roku - car wydał manifest, tzw. manifest październikowy, zapowiadający przyznanie obywatelom swobody zrzeszania się, druku i słowa, obiecujący zwołanie dumy o charakterze ustawodawczym
• listopad 1905 roku - car powołał na stanowisko premiera Sergiusza Witte - stanowisko premiera dotychczas w Rosji nie istniało
• grudzień 1905 roku - z inicjatywy SDPRR wybuchło powstanie robotnicze w Moskwie - krwawo stłumione - był to punkt kulminacyjny rewolucji
• styczeń 1906 roku - odbyły się wybory do Dumy według systemu kurialnego (ludność podzielono na kurie, z których każda wybierała określoną liczbę elektorów, którzy następnie wybierali posłów)
• bolszewicy zbojkotowali wybory, w których wzięły udział inne, nowopowstałe partię: Partia Konstytucyjno-Demokratyczna (tzw. kadeci), reprezentująca środowiska liberalne i Partia Pracy (tzw. trudowicy), reprezentująca chłopów
• kwiecień 1906 roku - car oktrojował pierwszą w dziejach Rosji konstytucję, wzorowaną na Karcie Konstytucyjnej Ludwika XVIII z 1814 roku
• kwiecień 1906 roku - car zdymisjonował Wittego i powołał na stanowisko premiera Iwana Goremykina
• maj 1906 roku - zebrał się pierwszy w dziejach Rosji parlament - I Duma zaczęła domagać się reform, np. równości wobec prawa, demokratycznej ordynacji wyborczej i reformy rolnej
• lipiec 1906 roku - car rozwiązał I Dumę
• lipiec 1906 roku - car zdymisjonował Goremykina i powołał na stanowisko premiera Piotra Stołypina
• Stołypin rozpoczął ostry kurs wobec ugrupowań lewicowych i zasłynął jako okrutny pacyfikator rewolucji (krawaty stołypinowskie - stryczki szubieniczne), ale przeprowadził też szereg reform, m.in. zalegalizował związki zawodowe, rozwiązał anachroniczne wspólnoty gminne, tzw. miry
• w początkach 1907 roku wybrano II Dumę
• czerwiec 1907 roku - rozwiązano II Dumę i rozpisano wybory do III Dumy według nowej ordynacji, która znacznie ograniczyła liczbę osób uprawnionych do głosowania
• rewolucja z lat 1905-1906 zakończyła się klęską, ale przyczyniła się do przeobrażenia Rosji z monarchii absolutnej w monarchię konstytucyjną