Początki parlamentu angielskiego

• w 1216 roku tron angielski objął Henryk III (1216-1272)
• Henryk III dość szybko popadł w konflikt społeczeństwem w efekcie nakładania wysokich podatków i towarzyszącej temu rozrzutności
• baronowie, rycerze i mieszczanie domagali się reform mających na celu ograniczenie samowoli królewskiej i poddanie polityki króla kontroli

• król początkowo wyraził zgodę na reformy, ale ostatecznie wycofał się z nich, co wywołało gniew części baronów, szlachty i mieszczan
• 1263 rok - początek wojny domowej w Anglii - przywódcą baronów był Szymon de Montfort
• 1264 rok - w bitwie pod Lewes de Montfort rozbił armię królewską i wziął do niewoli Henryka III
• po bitwie pod Lewes Szymon de Montfort stał się faktycznym władcą Anglii - chcąc sobie zapewnić szersze poparcie społeczne zwołał w 1265 roku zgromadzenie, do którego weszli baronowie, po dwóch rycerzy z każdego hrabstwa i po dwóch mieszczan z niektórych większych miast - datę tę uznaje się za początek Parlamentu angielskiego, mimo że Montfort nie miał intencji tworzenia nowej i stałej instytucji

• 1265 rok - de Montfort poległ w bitwie pod Evesham, która była klęską jego stronników
• wprawdzie wojna domowa trwała do 1267 roku, kiedy przegrywającym baronom udało się zawrzeć z królem porozumienie - niezależnie od klęski buntu Parlament pozostał trwałą instytucją
• Parlament Wzorowy - zgromadzenie zwołane przez Edwarda I w listopadzie 1295 roku - idealizowane następnie jako wzór dla wszystkich innych Parlamentów, ponieważ uchodził za prawdziwą reprezentację narodu; obok earlów (7), baronów (41), arcybiskupów, biskupów i opatów (70), dwóch rycerzy z każdego hrabstwa, dwóch reprezentantów z każdego miasta królewskiego, Edward I powołał w jego skład także przedstawicieli niższego duchowieństwa (po jednym z każdej kapituły katedralnej lub po dwóch z każdej diecezji)
• model ten się nie utrwalił - niższe duchowieństwo zrezygnowało z udziału w parlamencie na rzecz synodu prowincjonalnego a podczas reformacji zniknęli z Parlamentu przedstawiciele klasztorów
  początkowo Parlament miał charakter rozszerzonej Rady Królewskiej - dopiero w drugiej połowie XIV wieku Parlament uformował się jako ciało dwuizbowe: Izba Wyższa, czyli Izba Lordów i Izba Niższa, czyli Izba Gmin
• Izba Wyższa (nazwa Izba Lordów pojawiła się dopiero na początku XVI wieku) to dawne zgromadzenie baronów, czyli bezpośrednich wasali króla - baronów nazywano parami

- parów duchownych (arcybiskupów, biskupów i opatów) było więcej niż świeckich

- w przypadku parów świeckich tytuł para był dziedziczny na zasadzie primogenitury

- król miał prawo nadawania tytułu para, co oznaczało, że skład tej izby ulegał stałemu powiększaniu w wyniku wprowadzania nowych osób

- izba ta skupiła przede wszystkim funkcje sądowe (np. od końca XIV wieku sądziła osoby oskarżone o nadużycie władzy; oskarżenie to wnosiła Izba Gmin - był to tzw. impeachment, który stał się podstawą późniejszej odpowiedzialności ministrów)

• Izba Niższa, albo Izba Gmin - zasiadali w niej przedstawiciele rycerstwa i uprzywilejowanych miast

- po dwóch rycerzy z każdego hrabstwa, wybieranych przez właścicieli ziemskich posiadających odpowiednie dochody (cenzus majątkowy) - tak uregulowano sprawę wyborów w 1429 roku - regulacja ta obowiązywała do reformy wyborczej w 1832 roku

- po dwóch mieszczan z każdego uprzywilejowanego miasta - w XIII wieku uprawnienie do wysyłania posłów posiadało 21 miast, w XV wieku już 112

- mieszczanie mieli ilościową przewagę w Izbie Gmin

- od 1376 roku pojawił się przewodniczący Izby Gmin tj. speaker - funkcję tę mógł sprawować jedynie przedstawiciel rycerstwa

• kompetencje Parlamentu:

- przede wszystkim sprawy podatkowe - od 1297 roku niezmienna stała się zasada zgody Parlamentu na podatki bezpośrednie

- inicjatywa ustawodawcza - tzn. przedstawiał królowi petycję o wydanie nowej ustawy, którą monarcha mógł jednak odrzucić

• od 1341 roku przyjęto zasadę, że uchwalanie i znoszenie ustaw należy do króla "za zgodą parów i gmin" - żadna ustawa nie była więc ważna bez zgody króla, Izby Lordów i Izby Gmin
• za Parlament, jako reprezentację królestwa, uważano króla i trzy stany królestwa, tj. parów duchownych, parów świeckich i Gminy
• król miał w parlamencie stanowisko równorzędne z Izbą Lordów i Izbą Gmin - nie podlegał Parlamentowi
• król zwoływał Parlament kiedy chciał i w wyznaczonym przez siebie miejscu
• król posiadał prawo dyspensy, tj. zwalniania w konkretnych przypadkach od przepisów ustawy i prawo suspensy, tj. zawieszania mocy ustaw
• cechy charakterystyczne Parlamentu angielskiego:

- nie było w nim - jak na kontynencie - podziałów stanowych - w Izbie Gmin zasiadali obok siebie przedstawiciele szlachty i mieszczanie

- Parlament podejmował uchwały w drodze kolejnego rozpatrywania ustaw przez poszczególne izby - w innych zgromadzeniach stanowych każdy stan obradował oddzielnie i podejmował odrębne uchwały, niezależnie od obrad innych stanów

- prawa wyborcze opierały się na cenzusie majątkowym, a nie na przynależności stanowej

- wykształciły się w nim podstawy instytucji nietykalności poselskiej