Kijów
Trafiłem do Kijowa, bo odbywały się tam targi, na które wydelegowała mnie firma. Zwiedziłem zatem to miasto niejako przy okazji. Naturalnie, wiązały się z tym pewne ograniczenia. Przede wszystkim czasowe.
Leżące nad Dnieprem miasto ma długą historię. Ślady osadnictwa datowane są już na wiele tysięcy lat przed naszą erą. Według danych archeologicznych miasto powstało w V wieku p.n.e. Jednak niewiele wiadomo o jego początkach. Według Nestora, autora "Powieści minionych lat", założycielami miasta byli bracia Kij, Szczek i Choryw oraz ich siostra Łybedź. To od imienia najstarszego z rodzeństwa pochodzić ma nazwa miasta.
W każdym razie, ogromny wpływ na dzieje Kijowa miało położenie: leżało na szlaku handlowym między Konstantynopolem a Skandynawią. Waregowie, jak nazywano tu Wikingów, mniej zajmowali się tu działalnością łupieską, z której znani byli w Europie Zachodniej, a bardziej handlem. Z czasem jednak postanowili podporządkować sobie ziemie ruskie. W IX wieku władzę w Nowogrodzie objął Ruryk, który dał początek dynastii Ryrykowiczów na Rusi. Pod rządami Waregów znalazł się także Kijów. To stąd wyruszyła w 860 roku pierwsza ruska wyprawa wojenna przeciw Bizancjum, która dotarła aż pod mury Konstantynopola. Kiedy po śmierci Ruryka władzę w Nowogrodzie objął jego syn Oleg, podbił Kijów i przeniósł tu swoją siedzibę. Obejmująca swym zasięgiem ogromny obszar i mająca apetyt na dalsze podboje Ruś Kijowska stała się zagrożeniem dla Bizancjum i innych sąsiadów, w tym także Polski. W 988 roku książę Włodzimierz Wielki przyjął chrzest w Bizancjum i rozpoczął chrystianizację Rusi Kijowskiej.
W 1018 roku, korzystając z walk o władzę na Rusi, Kijów zajął Bolesław Chrobry i osadził na tutejszym tronie swego kandydata. Według Galla Anonima, Bolesław Chrobry w 1018 roku "dobywszy z pochew miecza uderzył nim w Złotą Bramę". Tyle tylko, że Złota Brama wybudowana została w 1037 roku. To tyle w kwestii wiarygodności średniowiecznych kronik... Złota Brama stanowiła element murów miejskich. Nazwę zapożyczono z Konstantynopola. Została zniszczona w czasie najazdu mongolskiego w 1240 roku i przez kilka stuleci leżała w ruinie. W końcu XVII wieku zaczęto prace remontowe, ale już w połowie XVIII wieku Rosjanie ją zasypali i włączyli w wały obronne twierdzy kijowskiej. Dopiero w XX wieku dokonano rekonstrukcji bramy.
Wróćmy jednak do początków XI wieku. Sukces Chrobrego był krótkotrwały. Pokonany Jarosław Mądry wkrótce odzyskał Kijów. Za to stosunki polsko-ruskie pozostały napięte przez wiele lat. Terytorium spornym stały się przede wszystkim Grody Czerwieńskie.
Jarosław Mądry ufundował Sobór Mądrości Bożej (Sofijski). Powstał on w miejscu pierwszej świątyni chrześcijańskiej w Kijowie, założonej przez św. Olgę. Za inspirację posłużyła bizantyjska Hagia Sophia, stąd zresztą nazwa. Była to przez wiele lat główna cerkiew Rusi Kijowskiej. Podupadła, gdy zaczęło się rozbicie dzielnicowe na Rusi. Kolejne najazdy dokonały dzieła zniszczenia. Dopiero w końcu XVI wieku grekokatolicy rozpoczęli jej odbudowę, dzięki czemu budowla zyskała barokowy charakter.
Za panowania Jarosława Mądrego powstał pierwszy na Rusi klasztor: Ławra Peczerska. Słowo "ławra" pochodzi z języka greckiego i oznacza łaskę bożą. "Peczerska", ponieważ pierwsi mnisi mieszkali w pieczarach. Taką genezę nazwy przedstawia mnich Nestor, autor "Powieści minionych lat", pierwszej kroniki ruskiej, która zresztą została napisana właśnie w tym monastyrze. Pierwszą świątynią, która została wybudowana na terenie monastyru był Sobór Uspieński, czyli Sobór Zaśnięcia Matki Boskiej. Obecna budowla powstała w latach 90-tych XX wieku (sobór został wysadzony w powietrze przez Armię Czerwoną w 1941 roku).
W 1054 roku Jarosław Mądry podzielił państwo między synów. Wprowadził wprawdzie zasadę senioratu, która utrzymać miała jedność, ale bracia szybko się pokłócili. Kijów stał się areną walk (polską interwencją kierował tym razem Bolesław Śmiały).
Przejściowo jedność państwu przywrócił Włodzimierz Monomach (1113-1125), ale po jego śmierci konflikty ożyły. Ruś weszła w fazę rozbicia dzielnicowego, a prestiż Kijowa zmalał. Rozbita Ruś stała się łatwym łupem dla Mongołów, którzy w 1240 roku zdobyli Kijów, wymordowali mieszkańców, a miasto ograbili i spalili. Wielkie miasto, które w końcu XII wieku liczyło około 50 tysięcy mieszkańców i było jednym z największych miast Europy, w połowie XIII wieku zamieszkiwane było przez zaledwie 1500 osób. Przez wiele stuleci Kijów leczył rany zadane przez wojska Batu-chana. Centrum religijne i polityczne Rusi przeniosło się gdzie indziej.
Korzystając z faktu osłabienia Rusi walkami wewnętrznymi i najazdem mongolskim, Wielkie Księstwo Litewskie podbiło ogromne jej obszary. Tym sposobem w II połowie XIV wieku Kijów znalazł się pod panowaniem litewskim.
Po zawarciu unii polsko-litewskiej w Krewie, Kijów znalazł się w orbicie polityki królów polskich. W 1569 roku, gdy w Lublinie toczyły się spory wokół unii realnej polsko-litewskiej, Zygmunt August włączył do Korony ponad połowę terytorium Wielkiego Księstwa Litewskiego, w tym Kijów. Zmusił tymi działaniami Litwinów do zawarcia unii, ale w konsekwencji problem kozackiej Ukrainy stał się problemem Polski. Choć pierwsze bunty kozackie ominęły Kijów, to w czasie powstania Chmielnickiego miasto stało się areną walk polsko-kozackich. Kiedy Kozacy zdecydowali się poddać zwierzchnictwu Rosji na mocy ugody perejasławskiej, Kijów znalazł się pod panowaniem carów. Usankcjonował to oficjalnie pokój polsko-rosyjski zawarty w 1686 roku.
Kijów pod rządami carów intensywnie się rozwijał. W XVIII wieku stał się stolicą guberni. Jednak rosyjscy samowładcy przestali się liczyć z ukraińskimi ambicjami. Katarzyna II zlikwidowała resztki autonomii. Polityka rusyfikacyjna przybierała na sile, a w XIX wieku prowadzona była na masową skalę.
W 1917 roku w Kijowie proklamowano utworzenie Ukraińskiej Republiki Ludowej. Ukraińcy postanowili wybić się na niepodległość, korzystając z osłabienia Rosji po rewolucji. Następne lata były dla Kijowa bardzo burzliwe. Nadzieje wiązane przez Ukraińców z Niemcami okazały się płonne. Miasto zajęli bolszewicy. Wyprawa kijowska Piłsudskiego była tylko niewielkim epizodem, bez większego wpływu na losy miasta, które pod rządami bolszewickimi przeżywało ciężkie chwile. Bolszewicy walcząc z dążeniami niepodległościowymi Ukraińców sięgnęli po najgorsze metody ludobójstwa, a ich bronią stał się m.in. głód. Wywołana celowo klęska głodu przybrała największe rozmiary w latach 1931-33, kiedy zmarło 10 milionów Ukraińców. Nic dziwnego, że w 1941 roku hitlerowców witano na Ukrainie jak wyzwolicieli. Wycofująca się Armia Czerwona dokonała w Kijowie wielu zniszczeń zgodnie z taktyką spalonej ziemi (o część z nich - m.in. wysadzenie cerkwi w Ławrze Peczerskiej - obwiniano później Niemców). Wbrew oczekiwaniom ukraińskich nacjonalistów, III Rzesza miała wobec tych obszarów swoje plany i wkrótce prześladowania objęły również Ukraińców (naturalnie po wymordowaniu miejscowych Żydów). Polityka ta uległa zmianie dopiero gdy Niemcy zaczęli przegrywać na froncie wschodnim.
Armia Czerwona odbiła Kijów w 1943 roku. Tym samym miasto znowu znalazło się w ZSRR. W 1990 roku w Kijowie proklamowano niepodległość Ukrainy, co zostało następnie potwierdzone w referendum. Kijów został stolica młodego państwa, które do tej pory ma problemy z własną tożsamością.
