Monarchia Kazimierza Wielkiego
- 1333 rok - po śmierci Łokietka Kazimierz Wielki (nazywany tak już przez współczesnych z powodu wysokiego wzrostu) został koronowany na Wawelu na króla Polski
- w chwili gdy Kazimierz Wielki obejmował rządy, Królestwo Polskie, złożone jedynie z Małopolski i Wielkopolski, było w trudnej sytuacji międzynarodowej, gdyż Jan Luksemburski, król czeski, który uzależnił od siebie Piastów śląskich i mazowieckich, rościł pretensje do tronu polskiego, a do tego nierozwiązany pozostawał konflikt z Krzyżakami
- Kazimierz Wielki, idąc w ślady ojca, podstawą swojej polityki zagranicznej uczynił dobre stosunki z Węgrami Andegawenów i z papieżami w Awinionie
- 1335 rok - zjazd w Wyszehradzie (Węgry) - na zjeździe tym spotkali się król czeski, Jan Luksemburski, król polski, Kazimierz Wielki, i król węgierski, Karol Robert Andegaweński
na zjeździe w Wyszehradzie w 1335 roku
- Kazimierz Wielki zrzekł się na rzecz Czech księstw śląskich (z wyjątkiem świdnicko-jaworskiego) i praw do księstwa płockiego
- Jan Luksemburski zrzekł się pretensji do korony polskiej za 20 000 kóp groszy
- Jan Luksemburski i Karol Robert Andegaweński, wybrani na rozjemców w sporze polsko-krzyżackim, nakazali Krzyżakom zwrot Polsce Kujaw i ziemi dobrzyńskiej, ale za cenę uznania władzy Zakonu na Pomorzu Gdańskim i w ziemi chełmińskiej
- 1339 rok - kolejny zjazd w Wyszehradzie - Kazimierz Wielki zawarł układ z królem węgierskim, mocą którego Karol Robert i jego synowie mieli dziedziczyć tron polski na wypadek, gdyby Kazimierz Wielki nie zostawił męskiego dziedzica
- Kazimierz Wielki nie był zadowolony z zapadłego w 1335 roku w Wyszehradzie wyroku sądu polubownego królów czeskiego i węgierskiego, toteż odwołał się do papieża, czego konsekwencją był proces w Warszawie
- 1339 rok - w Warszawie przed sądem papieskim odbył proces przeciwko Krzyżakom o zwrot Kujaw, ziemi chełmińskiej i Pomorza Gdańskiego - na mocy wyroku Krzyżacy mieli zwrócić Polsce wszystkie zagarnięte terytoria i zapłacić odszkodowanie
- kiedy mimo przegranej Krzyżacy nie uznali wyroku, Kazimierz zdecydował się zawrzeć pokój z Krzyżakami
- 1343 rok - "pokój wieczysty" z Krzyżakami w Kaliszu
- Polska odzyskała Kujawy i ziemię dobrzyńską
- Krzyżacy zatrzymali Pomorze Gdańskie jako "wieczystą jałmużnę", czyli Kazimierz Wielki zachowywał formalnie tytuł zwierzchności nad Pomorzem Gdańskim
- pokój kaliski rzeczywiście okazał się "wieczysty", gdyż prawie do końca stulecia stosunki polsko-krzyżackie układały się pokojowo
- 1340 rok - pojawiła się sprawa ruska w następstwie śmierci władcy Rusi Halicko-Włodzimierskiej Jerzego Bolesława Trojdenowicza - w myśl układu z 1338 roku, Kazimierz Wielki, jako najbliższy krewny zmarłego księcia, miał odziedziczyć po nim księstwo, toteż zorganizował wyprawę na Lwów, zawładnął miastem i skarbami książąt ruskich
- sukcesy z 1340 roku okazały się nietrwałe, a sprawa Rusi Halicko-Włodzimierskiej doprowadziła do długotrwałego konfliktu z Litwą i Tatarami, w którym sojusznikiem Polski były Węgry - Kazimierz Wielki poprowadził w latach 1340-1349 na tereny Rusi kilka wypraw, opanowując ostatecznie Księstwo Halickie z Haliczem i Lwowem oraz zachodnią część Wołynia, podczas gdy reszta Wołynia przypadła Litwie
- zachowano odrębność państwową Rusi - połączona ona została z Polską unią personalną
- Kazimierz Wielki podjął w latach 40-tych próbę odzyskania Śląska
- 1343 rok - Kazimierz Wielki odebrał książętom głogowskim Wschowę - było to wszystko, co udało się mu uzyskać na Śląsku
- 1345 rok - wybuchła wojna polsko-czeska o Śląsk
- 1348 rok - Kazimierz Wielki zawarł pokój z następcą Jana Luksemburskiego (zginął pod Crecy w 1346 roku), cesarzem Karolem IV Luksemburskim, który zakończył konflikt i potwierdził czeskie panowanie na Śląsku
- 1351 rok - zhołdowanie Mazowsza
- 1365 rok - wykorzystując wewnętrzne trudności Marchii Brandenburskiej Kazimierz Wielki zhołdował Santok i Drezdenko
- 1368 rok - Kazimierz Wielki odzyskał od Brandenburgii część Nowej Marchii między Notecią i Drawą z Wałczem, Drahimem, Czaplinkiem - dzięki temu Polska zaczęła sąsiadować bezpośrednio z Pomorzem Zachodnim
- w sumie w czasie panowania Kazimierza Wielkiego terytorium państwa powiększyło się 2,5, a ludność 3 razy
- państwo Kazimierza Wielkiego zaczęto określać (podobnie jak współcześnie Czechy czy Węgry) Koroną Królestwa Polskiego (Corona Regni Poloniae)
- monarchia Kazimierza Wielkiego była państwem stanowym
- ukształtowanie się społeczeństwa stanowego było rezultatem długotrwałego procesu na przestrzeni XIII i XIV wieku
- Kazimierz wprowadził nowy system zarządzania państwem, zmierzający do jego centralizacji
- bardzo ważne było zorganizowanie nowego zarządu lokalnego - jednostkami podziału administracyjnego były ziemie, w których władzę sprawowali odtąd mianowani i odwoływani przez króla starostowie (urząd starosty wprowadził już Wacław II, ale dopiero Kazimierz Wielki nadał mu ostateczny kształt) - starostowie nie tylko sprawowali władzę administracyjną, ale zarządzali też dobrami królewskimi na danym terenie i sądzili ciężkie przestępstwa kryminalne
- intensywnie rozwijały się miasta - za panowania Kazimierza Wielkiego miała miejsce lokacja na ziemiach polskich około 70 miast
lokacja - nazywa się tak zapoczątkowaną od XIII wieku akcję zakładania wsi lub miast (zazwyczaj na prawie niemieckim)
- polityka celna Kazimierza, a także zapewnienie miastom polskim prawa składu i przymusu drogowego, powodowały znaczne bogacenie się miast polskich na handlu (po przyłączeniu Rusi Halickiej w granicach Polski znalazł się istotny odcinek szlaku prowadzącego z Europy Zachodniej nad Morze Czarne)
przymus drogowy - obowiązek kupców przewozu towarów określonymi szlakami, na których pobierane było cło; od XIII wieku wiązał się także z interesami miast, dążących do utrzymania handlu na określonych szlakach, jak również z posiadanym przez niektóre z nich prawem składu
prawo składu - dawało ono kupcom, zamieszkującym posiadające ten przywilej miasto, prawo wykupu od przejeżdżających kupców wszystkich towarów (całkowite prawo składu) lub zobowiązywało przejeżdżających kupców do wystawiania swoich towarów na sprzedaż przez określoną ilość dni (względne prawo składu)
- dla zapobieżenia odwoływaniu się poza granice państwa (do Środy Śląskiej i Magdeburga) ze strony sądów prawa niemieckiego w miastach i wsiach lokowanych na tym prawie, Kazimierz Wielki założył w Krakowie najwyższy sąd odwoławczy prawa niemieckiego oraz jeszcze wyższą instancję, pod nazwą Sądu Sześciu Miast
- doniosłym dziełem Kazimierza Wielkiego była kodyfikacja prawa zwyczajowego: statuty wielkopolski (piotrkowski) i małopolski (wiślicki)
- Kazimierz Wielki przeprowadził reformy skarbowe (ordynacja dla kopalni soli, czyli żup solnych, jednego z głównych źródeł dochodów królewskich), w tym również monetarne (od 1338 roku bito srebrne grosze i półgrosze)
- duże zmiany nastąpiły też w zakresie obronności kraju - podstawą sił zbrojnych było pospolite ruszenie wszystkich właścicieli ziemi (szlachta, duchowieństwo, wójtowie, sołtysi) z tym, że osoby świeckie służyły osobiście, a duchowni wystawiali swoich zastępców
- w celu wzmocnienia systemu obronnego król podjął szerokie prace fortyfikacyjne, budując wzdłuż granic ciągi zamków warownych (Kazimierz Wielki własnym kosztem zbudował ponad 50 zamków ) oraz zachęcając ludność miast (przez obniżanie podatków i inne przywileje) do budowy murów obronnych (27 miast zostało otoczonych murami obronnymi)
- 1364 rok - Kazimierz Wielki założył uniwersytet w Krakowie, pierwszy na ziemiach polskich, a drugi po Pradze w Europie środkowej
- organizacja uniwersytetu oparta była na włoskim uniwersytecie w Bolonii, co oznaczało, że w nauczaniu dominowały nauki prawnicze - Kazimierz Wielki pragnął oprzeć administrację państwa na wykształconym aparacie urzędniczym i dlatego szczególnie zależało mu na naukach prawniczych
- nadzór nad Akademią Krakowską został oddany kanclerzowi
- czasy Kazimierza Wielkiego to okres wielkiego rozwoju sztuki gotyckiej w Polsce, szczególnie architektury, ale też rzeźby, malarstwa oraz złotnictwa - sprzyjała temu zarówno wielka akcja budowlana, prwadzona przez samego króla, którego naśladowali możni panowie, zwłaszcza arcybiskup gnieźnieński, biskupi i miasta, jak i szczególny mecenat królewski
- 1370 rok - Kazimierz Wielki umiera w konsekwencji wypadku na polowaniu