Husytyzm

• Wiklif John, Wiklef (ok. 1330-84), angielski reformator kościelny, filozof i teolog; do 1382 roku wykładał na Oksfordzie; zainicjował przekład Biblii na język angielski; głosił, że Biblia jest jedynym źródłem Objawienia i domagał się prawa jej swobodnej interpretacji; odrzucał spowiedź, celibat kleru; kult świętych, kult relikwii oraz obrazów; domagał się od duchowieństwa życia w ubóstwie; negował władzę papieża w sprawach ziemskich; w 1377 roku papież Grzegorz IX potępił jego nauki i nakazał jego aresztowanie; jednak dopiero w 1382 roku, gdy potępiła go angielska hierarchia duchowna, musiał opuścić Oksford, lecz nigdy nie był więziony

• lollardowie - początkowo nazwą tą określano zwolenników Jana Wiklifa, później każdego poważnego krytyka Kościoła - nazwę swoją prawdopodobnie wzięli od słowa holenderskiego lollaerd ("mruczący modlitwy"); ruch lollardów rozpoczął się w latach 70. XIV wieku wśród ludzi wykształconych na uniwersytecie oksfordzkim, którzy żywo interesowali się naukami Wiklifa na temat władzy papieskiej i kościelnej; w tych czasach, zamąconych wojnami i zagrożonych chorobami (zwłaszcza czarną śmiercią), nauki te apelowały i do innych, wykształconych warstw społecznych, atakowały one celibat duchownych, odpusty i pielgrzymki
• dzięki ożywionym stosunkom Czech luksemburskich z Anglią i Francją nauki Wiklefa trafiły do Pragi - do grona zainteresowanych tymi naukami należał też profesor, a później rektor uniwersytetu w Pradze Jan Hus (1369-1415)
• Jan Hus w swych licznych kazaniach oraz pracach za wyłączne kryterium wiary uznał Biblię, odrzucał spowiedź i potępiał sprzedaż odpustów, występował przeciw dominacji niemieckiej w Czechach - stąd postulat wprowadzenia do liturgii języka czeskiego, odrzucał zasadność ekskomuniki, stał się zwolennikiem predestynacji

• w 1410 roku Hus został ekskomunikowany przez arcybiskupa Pragi, a w następnym roku przez papieża
• ponieważ nauki Husa zyskały mu zwolenników, cesarz Zygmunt Luksemburski wezwał go na sobór do Konstancji, aby przedstawił swoje racje - zagwarantował mu bezpieczeństwo tzw. "listem żelaznym" - sobór uznał poglądy Husa za herezję i skazał go na śmierć na stosie 6 lipca 1415 roku
• w 1417 roku duchowieństwo sprzyjające Husowi ogłosiło tzw. "cztery artykuły praskie" obejmujące jego postulaty

1. prawo swobodnego głoszenia słowa bożego

2. komunia pod dwiema postaciami (od soboru laterańskiego w 1215 roku zastrzeżona ona była dla duchowieństwa)

3. sekularyzacja dóbr kościelnych

4. karanie grzechów śmiertelnych przez władzę świecką

• 1419 rok - w Pradze doszło do rozruchów i obalenia Rady Miejskiej (pierwsza defenestracja praska) - pod wrażeniem tych wypadków zmarł nagle król czeski Wacław IV - Czesi nie uznali jednak praw do korony jego brata cesarza Zygmunta Luksemburskiego, gdyż obarczali go winą za śmierć Husa
  
• od 1420 roku cesarz Zygmunt organizował przeciw Czechom krucjaty, które jednak nie złamały oporu husytów i zakończyły się fiaskiem
  
• swe sukcesy militarne husyci zawdzięczali Janowi Żiżce, który opracował nową taktykę walki - wozy bojowe przed bitwą łączono łańcuchami w tzw. tabor i obsadzano piechotą
  
• kalikstyni (od łacińskiej nazwy kielicha - kalix, będącego symbolem komunii pod dwiema postaciami) inaczej utrakwiści to umiarkowany odłam husytów - ograniczali oni swoje postulaty do "czterech artykułów praskich", rekrutowali się głównie z drobnej szlachty, mieszczaństwa i bogatego chłopstwa; najważniejsza dla nich była sekularyzacja dóbr kościelnych, poza tym byli skłonni zawrzeć ugodę z cesarzem Zygmuntem
  
• taboryci (od ich obozu znajdującego się na górze Tabor) to radykalni husyci - głosili równość, przeciwni byli wszelkiej własności prywatnej - głosili wspólnotę dóbr, chcieli likwidacji wszelkich obrzędów religijnych oraz hierarchii duchownej, najradykalniejsi przeciwni byli nawet małżeństwom
  
• husyci, którzy zdetronizowali Zygmunta Luksemburga, złożyli ofertę korony czeskiej Władysławowi Jagielle, ten jej jednak nie przyjął
  
• ofertę husytów przyjął wielki książę litewski Witold - wysłał nawet do Czech jako swego namiestnika Zygmunta Korybutowicza, jednak wobec nacisków Jagiełły odwołał go
  
• "sierotki" - tak określali siebie zwolennicy Jana Żiżki po jego śmierci w 1424 roku - opuścili oni taborytów i zbliżyli się do kalikstynów
  
• kalikstyni, aby zawrzeć porozumienie z cesarzem musieli pozbyć się taborytów - w 1434 roku wciągnęli taborytów w pułapkę pod Lipanami i wymordowali większość z nich
  
• 1436 rok - zatwierdzenie, w wyniku porozumienia zawartego na soborze w Bazylei między kalikstynami a katolikami, tzw. kompaktów, które gwarantowały Czechom liturgię w języku narodowym oraz komunię pod dwiema postaciami - od tego czasu istniał oficjalnie tzw. Kościół utrakwistyczny, którego działalności zabroniono dopiero w czasie wojny trzydziestoletniej w 1624 roku, mimo że w 1462 roku papież unieważnił kompakty
  
• kompakty nie poruszały kwestii skonfiskowanych w czasie wojen husyckich dóbr kościelnych, uznając istniejący stan rzeczy
  
• w 1437 roku zmarł Zygmunt Luksemburski, na którym wygasła dynastia Luksemburgów - tron czeski i węgierski objął jego zięć Albrecht Habsburg, który zmarł już w 1439 roku, czego następstwem były walki o te królestwa - władzę w Czechach od 1453 roku, po długim bezkrólewiu, objął Władysław Habsburg - pogrobowy syn Albrechta
  
• 1452 rok - przywódca kalikstynów Jerzy z Podiebradu zniszczył ostatni punkt oporu radykalnej opozycji, zdobywając górę Tabor - to zwycięstwo ułatwiło mu objęcie tronu czeskiego w 1458 roku, w rok  po śmierci króla Władysława Habsburga